خیثمة بن عبدالرحمان
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| کنیه | ابوعبدالرحمان |
| نسب | تیرۀ جُعفی از قبیله مَذحِج |
| خویشاوندان سرشناس | اسماعیل بن عبدالرحمان (برادر) |
| صحابی | امام باقر(ع) • امام صادق(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راوی از معصوم | امام علی (ع) • امام باقر(ع) و امام صادق(ع) |
| مشایخ | براء بن عازب • عبدالله بن عمر • عدی بن حاتم طائی.. |
| راویان از او | ابوبصیر • عبدالله بن مسکان • سلیمان بن مهران اعمش.. |
| اعتبار | ثقه |
خَیثَمة بن عبد الرحمان، راوی امامی قرن دوم قمری و از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و از مشاهیر خاندان آل ابی سبره است. خیثمه بسیاری از صحابه پیامبر اکرم (ص) را درک و از برخی آنان روایت کرده است.
از خیثمه روایاتی در فضایل امامان شیعه نقل شده است. روایاتی نیز مبنی بر اعتماد امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به او نقل شده است. رجالیان شیعه و برخی از رجالیان اهل سنت او را توثیق کرده‌اند. نام افرادی چون ابن مسکان و ابوبصیر جزء راویان از او دیده می‌شود.
نسب و کنیه
کنیه‌اش ابوعبدالرحمان است. نسبش به تیرۀ جُعفی از قبیله مَذحِج می‌رسد. از این رو به جُعفی مشهور است. جدش ابوسَبره، یزید بن مالک، اولین فرد از آنان بود که اسلام آورد. و به عنوان فرستاده از جانب قبیله‌اش با پیامبر اکرم (ص) بیعت کرد و دو پسرش سبره و عزیز نیز همراه او بودند، او از یمن به کوفه مهاجرت کرد و در آنجا سکنا گزید.
پدر خیثمه، عزیز نام داشت که پیامبر (ص) نام وی را به عبدالرحمان تغییر داد. کنیۀ عبدالرحمان ابوخیثمه است.
خاندان
خاندان خثیمه از راویان امامی کوفه بودند که به آل ابی سبره شناخته می‌شدند. علاوه بر جد و پدرش که صحابی بودند برادرانش اسماعیل و جمیل و حصین و برادرزادگانش عمر بن اسماعیل، محمد بن اسماعیل، مصقلة بن اسماعیل، محمد بن حصین، بسطام بن حصین و علی بن یونس بن عبدالرحمان و پسرش زیاد نیز در شمار اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) ذکر شده‌اند. که به گفتۀ نجاشی وجاهت اسماعیل بن عبدالرحمان از همه بیشتر است چنانکه طوسی او را تابعی، فقیه و از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شمرده است و ابان بن عثمان، اسحاق بن عمار و صفوان بن یحیی از اصحاب امام صادق (ع) از او روایت کرده‌اند.
اسماعیل در زمان حیات امام صادق (ع) درگذشت و مشمول دعای خیر آن حضرت شد.
بسطام بن حسین نیز از اصحاب امام صادق (ع) و صاحب کتاب است.
صحابی صادقین (ع)
نام خیثمة در شمار اصحاب امام باقر(ع)و امام صادق(ع) آمده است، در برخی روایات نیز با نام خیثمة جعفی یا خیثمة بن ابی خیثمة از وی یادشده است.البته این فرد غیر از خیثمة بن ابی خیثمة بصری مکنّا به ابونصر است که در منابع رجالی اهل سنت معرفی شده است.
نجاشی از فردی به نام خیثمه نام برده که صاحب کتاب بوده و محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری، از اصحاب امام رضا و امام جواد، کتاب وی را روایت کرده است. اما با توجه به فاصلۀ زمانی زیاد میان این دو، احتمالاً خیثمه صاحب کتاب غیر از خیثمة بن عبدالرحمان است.
بنابراین گفتۀ طریحی که راه تشخیص خیثمة بن عبدالرحمان را روایت محمد بن عیسی از او دانسته، خطاست. به علاوه هیچ روایتی از این طریق نرسیده است.
وثاقت
رجالیان متقدم شیعه، خیثمه را وجیه و فاضل دانسته‌اند. متأخران نیز با توجه به وصف نجاشی دربارۀ خیثمه و روایاتی که از او نقل شده او را توثیق کرده‌اند.
همچنین روایاتی از امامان متضمن مدح و تصدیق او نقل شده است. مضمون روایات منقول از خیثمه متضمن اعتماد امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به اوست.
همچنین روایاتی که از او در تبیین جایگاه امامت رسیده، حاکی از معرفت عمیق او در حق امامان شیعه است، از جمله حدیث غدیر و روایاتی در باب فضائل امامان و ویژگی‌های شیعیان. گفته شده که وی ولایت امامان و دشمنی با دشمنان ایشان را شرط اسلام می‌دانسته است.
از خیثمه احادیث تفسیری نیز از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در تفاسیر عیاشی و کوفی وارد شده است. رجالیان اهل سنت نیز او را توثیق کرده‌اند.
راویان
خیثمه ۱۳ تن از صحابه پیامبر اکرم (ص) را درک کرده و از افراد ذیل روایت کرده است:
- عبدالرحمان، پدرش
- امام علی(ع)
- براء بن عازب
- عبدالله بن عباس
- عبدالله بن عمر بن خطاب
- عبدالله بن عمرو بن عاص
- عدی بن حاتم طائی
- نعمان بن بشیر.
همچنین او را از شاگردان عبدالله بن مسعود دانسته‌اند.
افراد ذیل از او روایت کرده‌اند:
درگذشت
درگذشت او را پس از نبرد جَماجِم و پیش از درگذشت ابو وائل شقیق بن سلمه (درگذشت۸۲ق) دانسته‌اند. هر چند خلیفة بن خیاط سال درگذشت او را ۸۹ یاد کرده است. اما هیچ‌یک از این گفته‌ها دربارۀ سال درگذشت او، با روایت وی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) سازگار نیست.
پانویس
- ↑ طوسی، ص۱۳۳
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۸۶
- ↑ برقی، ص۱۵؛ طوسی، ص۱۳۳
- ↑ ابن سعد، ج۱، ۳۲۵-۳۲۶، ج۶، ص۴۹؛ ابن اثیر، ج۵، ص۲۰۶
- ↑ قس: ابن اثیر، ج۳، ص۲۹۷، که جبار و عبدالعزی نیز ذکر کرده است
- ↑ ابن سعد، ج۱، ص۳۲۵-۳۲۶، ج۶، ص۵۰، ۲۸۶-۲۸۷؛ احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، ج۴، ص۱۷۸
- ↑ برقی، ص۱۵؛ طوسی، ص۱۴۰؛ ابن اثیر، ج۳، ص۲۹۱، ج۵، ص۱۸۳؛ قس: موحد ابطحی، ج۴، ص۱۴۵، که با استناد به روایتی کنیۀ عبدالرحمان ارا ابوالحُصَین دانسته است.
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰،۱۱۱
- ↑ ابن عبدالبر، ج۲، ص۵۷۸
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰-۱۱۱؛ طوسی، ص۱۲۴، ۱۵۹، ۱۷۲، ۱۷۷، ۱۹۱، ۲۰۸، ۲۵۲، ۲۷۷، ۲۸۱، ۳۱۱؛ برای تفصیل بیشتر موحد ابطحی، ج۴، ص۱۴۱-۱۵۵
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰
- ↑ طوسی، ص۱۲۴، ۱۵۹
- ↑ موحد ابطحی، ج۴، ص۱۴۹-۱۵۰
- ↑ طوسی، ص۱۵۹
- ↑ الاختصاص، ص۸۵-۸۶: برای فهرست روایات وی در کتب اربعۀ شیعه نک: اردبیلی، ج۱، ص۹۸
- ↑ نجاشی، ص۱۱۱
- ↑ برقی، همانجا؛ طوسی، ص۱۳۳
- ↑ طوسی، ص۱۹۹
- ↑ کوفی، ص۷۸، ۱۷۱، ۱۹۱؛ عیاشی، ج۲، ص۳، ۳۱۰؛ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۰۶، ۳۳۱
- ↑ عیاشی، ج۲، ص۱۴؛ کلینی، ج۲، ص۳۸
- ↑ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۳۹۴؛ ابن حبّان، ج۴، ص۲۱۴؛ مزّی، ج۸، ص۳۶۹-۳۷۰؛ شوشتری، ج۴، ص۲۱۷-۲۱۸
- ↑ نجاشی، ص۱۵۴
- ↑ امین، ج۶، ص۳۶۱-۳۶۲؛ خویی، ج۷، ص۸۰-۸۱؛ مامقانی، ج۲۶، ص۶۲، پانویس؛ قس:شوشتری، ج۴، ص۲۱۷-۲۱۸
- ↑ طریحی، ص۶۶
- ↑ مامقانی، ج۲۶، ص۷۲
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰-۱۱۱؛ ابن داوود حلی، ص۸۹؛ علامه حلی، ص۱۳۹
- ↑ برای نمونه، مامقانی، ج۲۶، ص۷۱-۷۲؛ خویی، ج۷، ص۸۲
- ↑ برای نمونه نک: کوفی، ص۱۲۴، ۱۹۱-۱۹۲، ۳۱۵؛ کلینی، ج۲، ص۳۸
- ↑ کوفی، ص۱۷۱، ۳۱۰، ۴۸۹-۴۹۰: حمیری، ص۳۲؛ عیاشی، ج۲، ص۳۱۰؛ کلینی، ج۲، ص۱۷۵-۱۷۶، ۳۰۰
- ↑ حاکم نیشابوری، ج۳، ص۱۱۶
- ↑ صفار قمی، ص۷۷، ۸۳، ۱۱۲، ۱۲۵؛ کوفی، ص۴۱۷-۴۱۸؛ کلینی، ج۱، ص۲۲۱؛ ابن بابویه، التوحید، ص۱۵۱؛ ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۰۶، ۳۳۱
- ↑ کلینی، ج۲، ص۳۸
- ↑ برای نمونه، ۷۸-۷۹، ۱۲۸، ۱۳۸-۱۳۹
- ↑ برای نمونه، ج۱، ص۱۰، ۳۷۷، ج۲، ص۳، ۱۴
- ↑ عجلی، ج۱، ص۳۳۸؛ ابن ابی حاتم، ج۳، ص۳۹۳-۳۹۴؛ ابن حبان، ج۴، ص۲۱۳
- ↑ ابن سعد، ج۶، ص۲۸۷
- ↑ مزی، ج۸، ص۳۸۱
- ↑ نجاشی، ص۱۱۰-۱۱۱؛ قس: احمد حنبل، کتاب العلل و معرفة الرجال، ج۱، ص۱۴۴ که گفته خیثمه از ابن مسعود روایتی نشنیده است، شوشتری، ج۴، ص۲۲۱
- ↑ مزی، ج۸، ص۳۸۱
- ↑ اردبیلی، ج۱، ص۲۹۹؛ خویی، ج۷، ص۷۹-۸۰
- ↑ خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، ۲۶۵-۲۶۷؛ بخاری، ج۲، قسم۱، ص۲۱۶؛ ابن حبّان، ج۴، ص۲۱۳-۲۱۴
- ↑ تاریخ، ص۲۳۴-۲۳۵
منابع
- ابن ابی حاتم، کتاب الجرح و التعدیل، حیدرآباد، دکن، ۱۳۷۱-۱۳۷۳/۱۹۵۲-۱۹۵۳، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- ابن اثیر، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالکتب العربی، بی‌تا، چاپ افست تهران، بی‌تا.
- ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم، ۱۳۵۷ش.
- ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمة، چاپ علی اکبر غفاری، قم، ۱۳۶۳ش.
- ابن حِبّان، کتاب، الثقات، حیدرآباد، دکن، ۱۳۹۳-۱۴۰۳/۱۹۷۳-۱۹۸۳م.
- ابن داوود حلی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف، ۱۳۹۲ق/۱۹۹۲م، چاپ افست قم، بی‌تا.
- ابن سعد، الطبقات الكبرى، چاپ احسان عباس، بيروت، ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
- ابن عبدالبر،الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت،۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- احمد بن حنبل، کتاب العلل و معرفة الرجال، چاپ ولی الله عباس، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۹۸.
- احمد بن حنبل، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، دارصادر، بی‌تا.
- محمد بن علی اردبیلی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الاسناد، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۸۸۳م.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف.
- محمد بن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر، دیاربکر، المکتبة الاسلامیة، بی‌تا.
- احمد بن محمد برقی، کتاب الرجال، در ابن داوود حلی، کتاب الرجال چاپ جلال الدین محدث ارموی، تهران، ۱۳۸۳ش.
- حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، و بذیلة التلخیص للحافظ الذهبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- عبدالله بن جعفر حمیری، قرب الاسناد، قم، ۱۴۱۳ق.
- خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط، روایة بقی بن خالد[مخلد]، چاپ سهیل زکار، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- خلیفة بن خیاط، کتاب الطبقات، روایة موسی بن زکریا، چاپ سهیل زکار، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- ابوالقاسم خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق.
- محمد بن حسن صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)، چاپ محسن کوچه باغی تبریزی، قم، ۱۴۰۴ق.
- فخرالدین محمد بن محمد طریحی، جامع المقال فی ما یتعلق باحوال الحدیث، تهران، ۱۳۷۴؟.
- احمد بن عبدالله عجلی، معرفة الثقات، چاپ عبدالعلیم عبدالعظیم بستوی، مدینه، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- حسن بن یوسف علامه حلی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم، ۱۴۱۷ق.
- محمد بن مسعود عیاشی، کتاب التفسیر، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم، ۱۳۸۰-۱۳۸۱، چاپ افست، تهران، بی‌تا.
- کلینی، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
- فرات بن ابراهیم کوفی، تفسیر فرات کوفی، چاپ محمد کاظم محمودی، تهران، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- عبدالله مامقانی، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ محی الدین مامقانی، قم، ۱۴۲۳ق.
- مفید، الاختصاص، چاپ علی اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیۀ قم، بی‌تا.
- یوسف بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، چاپ بشّار عوّاد معروف، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م.
- محمد علی موحد ابطحی، تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال للشیخ اللجلیل ابی العباس احمد بن علی النجاشی، ج۵، قم، ۱۴۱۷ق.
- احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: